Το ποίημα "Όσο μπορείς", εμβληματικό κείμενο της καβαφικής βιοθεωρίας, υπήρξε αφετηρία μιας μακράς συζήτησης μέσα στην τάξη γύρω από τις ατομικές επιλογές και τη στάση ζωής που ακολουθούν ή προτείνουν οι άνθρωποι. Διαβάσαμε παράλληλα αρκετά από τα ποιήματα του Καβάφη και προσπαθήσαμε να ερμηνεύσουμε τη σύνθετη διαδικασία μέσα από την οποία διαμορφώνονται τα συστήματα αξιών, καθώς και τις συνέπειες που έχει για τη ζωή του κάθε ανθρώπου η τήρηση ή όχι αυτών των αξιακών συστημάτων. Σε κάθε περίπτωση, τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να συγκρίνουν διαφορετικές οπτικές και ποικίλες στάσεις ζωής και να αρθρώσουν κριτικό λόγο εκφράζοντας τη συμφωνία ή τη διαφωνία τους. Ορισμένοι, όπως φαίνεται από τις παρακάτω εργασίες, επιχείρησαν να σχολιάσουν τα καβαφικά ποιήματα και μέσα από τον σχολιασμό να οριοθετήσουν, με μικρότερη ή μεγαλύτερη σαφήνεια, τη δική τους βιοτική στάση. Τα ποιήματα "Τείχη" και "Τα παράθυρα", με τη βαθιά υπαρξιακή ανησυχία που εκφράζουν, σχεδόν μονοπώλησαν το ενδιαφέρον τους.
Η Ευφροσύνη Αγγέλη (Γ1) καταθέτει μια έντονα ιδιοσυγκρασιακή ανάγνωση του ποιήματος "Τα παράθυρα".
Πολύ ωραίος ο Καβάφης, αλλά πάντα μοναχικός. Εννοώ ότι σε όλα τα ποιήματά του βγάζει μια μοναξιά, ότι έχει περάσει δύσκολα. Διάβασα όλα τα ποιήματά του, αλλά "Τα παράθυρα", κατά τη γνώμη μου, είναι το καλύτερο. Έχω σκεφτεί πολλές εκδοχές για το τι είναι αυτά τα παράθυρα, όμως αυτή που με "εκφράζει" πιο πολύ είναι η ακόλουθη: ο Καβάφης μπορεί να μιλάει για ευκαιρίες. Οι σκοτεινές κάμαρες είναι η πορεία για την ευκαιρία. Π.χ. τα βάσανα ενός τραγουδιστή πριν γίνει γνωστός, που δεν ξέρει αν θα γίνει γνωστός, αλλά συνεχίζει και το παλεύει. Εξού και ο στίχος "επάνω κάτω τριγυρνώ / για νάβρω τα παράθυρα": ο τραγουδιστής δεν ξέρει αν θα γίνει διάσημος και ψάχνει παντού ευκαιρίες, πάνω κάτω, τριγύρω. Και συνεχίζει:
Πολύ ωραίος ο Καβάφης, αλλά πάντα μοναχικός. Εννοώ ότι σε όλα τα ποιήματά του βγάζει μια μοναξιά, ότι έχει περάσει δύσκολα. Διάβασα όλα τα ποιήματά του, αλλά "Τα παράθυρα", κατά τη γνώμη μου, είναι το καλύτερο. Έχω σκεφτεί πολλές εκδοχές για το τι είναι αυτά τα παράθυρα, όμως αυτή που με "εκφράζει" πιο πολύ είναι η ακόλουθη: ο Καβάφης μπορεί να μιλάει για ευκαιρίες. Οι σκοτεινές κάμαρες είναι η πορεία για την ευκαιρία. Π.χ. τα βάσανα ενός τραγουδιστή πριν γίνει γνωστός, που δεν ξέρει αν θα γίνει γνωστός, αλλά συνεχίζει και το παλεύει. Εξού και ο στίχος "επάνω κάτω τριγυρνώ / για νάβρω τα παράθυρα": ο τραγουδιστής δεν ξέρει αν θα γίνει διάσημος και ψάχνει παντού ευκαιρίες, πάνω κάτω, τριγύρω. Και συνεχίζει:
-Όταν ανοίξει / ένα παράθυρο θάναι παρηγορία-. Η μοναδική ευκαιρία θα 'ναι παρηγοριά για τον καθένα. Παράδειγμα: όλοι οι άνθρωποι κυνηγάνε ευκαιρίες, αν τους δοθεί έστω μια ευκαιρία, θα καταφέρουν να συνεχίσουν. Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται, ή δεν μπορώ να τάβρω. Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω. Απαισιόδοξος πολύ, δεν νομίζετε; Απογοητευμένος από τη ζωή, προδομένος από τους ανθρώπους, κάτι πρέπει να έχει συμβεί στη ζωή του. | Λένα Πλάτωνος, Καβάφης, 13 τραγούδια (από τον χρήστη Γιώργο Σταμόπουλο) |
Είναι τραγικό ένας άνθρωπος να έχει τέτοια αντίληψη για τον κόσμο. Όμορφο να είσαι ρεαλιστής και να μη ζεις σε έναν μαγικό κόσμο, αλλά ο ρεαλισμός δεν πρέπει να περνάει το όριο. Κατά τη δική μου γνώμη, τρία είναι τα επίπεδα στην αντίληψη του ανθρώπου για τη ζωή:
A) Μαγικός κόσμος (όμως κάποια στιγμή θα πέσεις από το ωραίο σύννεφο όπου ζεις).
Β) Ρεαλισμός, ωραίο πράγμα ο ρεαλισμός. Ξέρεις πού πατάς και πού βρίσκεσαι - απλά τα πράγματα.
Γ) Απαισιοδοξία. Νομίζω το χειρότερο που μπορεί κανείς να πιστεύει για τον κόσμο: όποιος είναι απαισιόδοξος ό,τι ευκαιρία και να έχει θα τη θεωρήσει έσχατη...
Παρακάτω ο Καβάφης λέει:
Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.
Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία.
Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει.
Δεν θα εκτιμήσει καμιά ευκαιρία που έχει στη ζωή του, ο οποιοσδήποτε που σκέφτεται έτσι είναι απλώς σαν να λέει: ''κάνω μια βόλτα σε αυτό τον κόσμο περιμένοντας το τέλος." Όλοι μας έχουμε πληγωθεί από άλλους ανθρώπους, δεν είναι όμορφη η ζωή σαν παραμύθι, αλλά αυτό μας ξεχωρίζει. Οι πιο χαμογελαστοί άνθρωποι είναι οι άνθρωποι που έχουν πληγωθεί περισσότερο, αλλά ακόμα προσπαθούν, ακόμα ψάχνουν αυτό το παράθυρο που θα τους κάνει ευτυχισμένους. Ίσως καλύτερα οι άνθρωποι να ζουν κάπου ανάμεσα στον ρεαλισμό και στο παραμύθι, τουλάχιστον εγώ έτσι έχω μάθει. Η ζωή είναι άσχημη, πολύ άσχημη..., αλλά δεν είναι μόνο έτσι, υπάρχει και η ευτυχία και προτιμώ να βλέπω τη ζωή σαν ένα παιχνίδι, καμιά φορά μαύρη αλλά όλες τις άλλες μέρες ροζ. Οι απαισιόδοξοι βλέπουν τη ζωή μαύρη με καμιά μέρα ροζ. Ε, ο Καβάφης φαίνεται ότι είχε τέτοια ιδεολογία. Το ταλέντο του τον πήγε μπροστά, αλλά η ζωή του φαίνεται θλιβερή. Ένας τόόόσο αναγνωρισμένος ποιητής μόνο δυστυχισμένος δεν θα 'πρεπε να νιώθει. Λίγοι άνθρωποι έχουν καταφέρει να διαδώσουν σε πολύ κόσμο την αντίληψή τους.
A) Μαγικός κόσμος (όμως κάποια στιγμή θα πέσεις από το ωραίο σύννεφο όπου ζεις).
Β) Ρεαλισμός, ωραίο πράγμα ο ρεαλισμός. Ξέρεις πού πατάς και πού βρίσκεσαι - απλά τα πράγματα.
Γ) Απαισιοδοξία. Νομίζω το χειρότερο που μπορεί κανείς να πιστεύει για τον κόσμο: όποιος είναι απαισιόδοξος ό,τι ευκαιρία και να έχει θα τη θεωρήσει έσχατη...
Παρακάτω ο Καβάφης λέει:
Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.
Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία.
Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει.
Δεν θα εκτιμήσει καμιά ευκαιρία που έχει στη ζωή του, ο οποιοσδήποτε που σκέφτεται έτσι είναι απλώς σαν να λέει: ''κάνω μια βόλτα σε αυτό τον κόσμο περιμένοντας το τέλος." Όλοι μας έχουμε πληγωθεί από άλλους ανθρώπους, δεν είναι όμορφη η ζωή σαν παραμύθι, αλλά αυτό μας ξεχωρίζει. Οι πιο χαμογελαστοί άνθρωποι είναι οι άνθρωποι που έχουν πληγωθεί περισσότερο, αλλά ακόμα προσπαθούν, ακόμα ψάχνουν αυτό το παράθυρο που θα τους κάνει ευτυχισμένους. Ίσως καλύτερα οι άνθρωποι να ζουν κάπου ανάμεσα στον ρεαλισμό και στο παραμύθι, τουλάχιστον εγώ έτσι έχω μάθει. Η ζωή είναι άσχημη, πολύ άσχημη..., αλλά δεν είναι μόνο έτσι, υπάρχει και η ευτυχία και προτιμώ να βλέπω τη ζωή σαν ένα παιχνίδι, καμιά φορά μαύρη αλλά όλες τις άλλες μέρες ροζ. Οι απαισιόδοξοι βλέπουν τη ζωή μαύρη με καμιά μέρα ροζ. Ε, ο Καβάφης φαίνεται ότι είχε τέτοια ιδεολογία. Το ταλέντο του τον πήγε μπροστά, αλλά η ζωή του φαίνεται θλιβερή. Ένας τόόόσο αναγνωρισμένος ποιητής μόνο δυστυχισμένος δεν θα 'πρεπε να νιώθει. Λίγοι άνθρωποι έχουν καταφέρει να διαδώσουν σε πολύ κόσμο την αντίληψή τους.
Τα "Παράθυρα" σχολιάζει και η Ειρήνη Ησαΐα (Γ1) δίνοντας μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία του φόβου που προκαλεί στον ποιητή η προοπτική του φωτός.
Η αναζήτηση του ποιητή για τα παράθυρα εκφράζει τις ανησυχίες πολλών ανθρώπων που βρέθηκαν μακριά από τους στόχους τους, αναγκασμένοι από την κοινωνία να ζουν μια συνηθισμένη ζωή γεμάτη υποχρεώσεις, χωρίς να μπορούν να επιλέξουν το πρότυπο ζωής που οι ίδιοι θέλουν να ακολουθήσουν. Τα παράθυρα συνδέονται άμεσα με το φως. Το φως είναι αυτό που θα φανερώσει τις αιτίες που έφεραν τη ζωή των ανθρώπων σε αυτό το σημείο, αλλά και αυτό που θα βοηθήσει τους ίδιους τους ανθρώπους να κατανοήσουν τι έχει συμβεί στη ζωή τους και να βρουν τις απαντήσεις και τις λύσεις που αναζητούν.
Ωστόσο στη συνέχεια του ποιήματος ο ποιητής παραδέχεται ότι δεν καταφέρνει να βρει τα παράθυρα, σαν να μην υπάρχουν ή σαν να μην έχουν υπάρξει ποτέ. Ενδεχομένως η αδυναμία αυτή εύρεσης διεξόδου να είναι κάτι που βολεύει τους ανθρώπους. Όπως γράφει ο ποιητής, ίσως να είναι καλύτερα που δεν μπορεί να βρει τα παράθυρα, γιατί τότε θα έρθει αντιμέτωπος με πράγματα που μπορεί ακόμα και ο ίδιος να μην έχει καταλάβει και συνειδητοποιήσει για τον εαυτό του. Το να μπει κάποιος στη διαδικασία να ψάξει είναι κάτι που μπορεί να επιφέρει αναστάτωση, σε περίπτωση που ανακαλύψει πράγματα γι' αυτόν που του είναι άγνωστα. Το να έρθει ένας άνθρωπος αντιμέτωπος με την αλήθεια για τον εαυτό του ή με πράγματα που δεν γνωρίζει, είναι πολύ πιθανό αντί να του δώσει τις απαντήσεις που χρειάζεται να του δημιουργήσει περισσότερα ερωτήματα. Αυτό υποστηρίζει και ο Καβάφης.
Η αναζήτηση του ποιητή για τα παράθυρα εκφράζει τις ανησυχίες πολλών ανθρώπων που βρέθηκαν μακριά από τους στόχους τους, αναγκασμένοι από την κοινωνία να ζουν μια συνηθισμένη ζωή γεμάτη υποχρεώσεις, χωρίς να μπορούν να επιλέξουν το πρότυπο ζωής που οι ίδιοι θέλουν να ακολουθήσουν. Τα παράθυρα συνδέονται άμεσα με το φως. Το φως είναι αυτό που θα φανερώσει τις αιτίες που έφεραν τη ζωή των ανθρώπων σε αυτό το σημείο, αλλά και αυτό που θα βοηθήσει τους ίδιους τους ανθρώπους να κατανοήσουν τι έχει συμβεί στη ζωή τους και να βρουν τις απαντήσεις και τις λύσεις που αναζητούν.
Ωστόσο στη συνέχεια του ποιήματος ο ποιητής παραδέχεται ότι δεν καταφέρνει να βρει τα παράθυρα, σαν να μην υπάρχουν ή σαν να μην έχουν υπάρξει ποτέ. Ενδεχομένως η αδυναμία αυτή εύρεσης διεξόδου να είναι κάτι που βολεύει τους ανθρώπους. Όπως γράφει ο ποιητής, ίσως να είναι καλύτερα που δεν μπορεί να βρει τα παράθυρα, γιατί τότε θα έρθει αντιμέτωπος με πράγματα που μπορεί ακόμα και ο ίδιος να μην έχει καταλάβει και συνειδητοποιήσει για τον εαυτό του. Το να μπει κάποιος στη διαδικασία να ψάξει είναι κάτι που μπορεί να επιφέρει αναστάτωση, σε περίπτωση που ανακαλύψει πράγματα γι' αυτόν που του είναι άγνωστα. Το να έρθει ένας άνθρωπος αντιμέτωπος με την αλήθεια για τον εαυτό του ή με πράγματα που δεν γνωρίζει, είναι πολύ πιθανό αντί να του δώσει τις απαντήσεις που χρειάζεται να του δημιουργήσει περισσότερα ερωτήματα. Αυτό υποστηρίζει και ο Καβάφης.
Η Αγλαΐα Θεωνά (Γ1) οπτικοποιεί στην παρακάτω παρουσίαση την αίσθηση αδιεξόδου που διατρέχει το ποίημα...
Παράθυρα
View more presentations or Upload your own.
Η Θεοδώρα Ανδριακοπούλου (Γ1) προσπαθεί να ερμηνεύσει τον εγκλεισμό του ποιητή, όπως τον περιγράφει ο ίδιος στο ποίημά του "Τείχη". Πώς προκύπτει μια τέτοια στάση; Είναι επιλογή του ατόμου ή προκύπτει από κοινωνικές πιέσεις;
| Στο ποίημά του τα «Τείχη» ο Κ.Π. Καβάφης κατά τη δική μου άποψη μιλάει για τα νοητά τείχη που μπορούν να χτιστούν γύρω από έναν άνθρωπο, συνειδητά ή μη. Τα «τείχη» μπορεί να τα χτίσει ο ίδιος ο άνθρωπος, κάποιος άλλος άνθρωπος ή η κοινωνία, και με αυτόν τον τρόπο να τον αφήσει εκτός της πραγματικότητας και του κόσμου, ενώ το άτομο θέλει να κάνει πολλά. Πιστεύω ότι ίσως ο ποιητής έγραψε το συγκεκριμένο ποίημα σε μια πολύ σκληρή και έντονη συναισθηματικά περίοδο της ζωής του που ένιωσε «φυλακισμένος» σε κάποιες καταστάσεις. |
Στον ίδιο προβληματισμό επανέρχεται, με εύστοχα ερμηνευτικά σχόλια, και η Γεωργία Αντζουλάτου (Γ1).
Ο ποιητής είναι εγκλωβισμένος σε έναν περίκλειστο χώρο, απομονωμένος από τον άλλον κόσμο. Αυτή η απομόνωση είναι τραγική επειδή, όπως λέει ο ίδιος, έχει να κάνει πολλά έξω από τα τείχη. Δεν μας αναφέρει ποιοι είναι αυτοί που τον απέκλεισαν από τον κόσμο, χτίζοντας γύρω του τείχη μεγάλα και ψηλά. Αόριστα τους χαρακτηρίζει απερίσκεπτους (‘’χωρίς περίσκεψιν’’), άπονους (‘’χωρίς λύπην’’) , αδιάντροπους (‘’χωρίς αιδώ’’). Βέβαια δεν διστάζει να επιρρίψει ευθύνες και στον εαυτό του, καταλογίζοντάς του απροσεξία και εφησυχασμό (‘’πώς να μην προσέξω’’). Ωστόσο την προσωπική του ευθύνη προσπαθεί να τη μετριάσει με τη δικαιολογία ότι οι άλλοι έδρασαν χωρίς να τους αντιληφθεί (‘’Ανεπαισθήτως [...] έξω’’). Όταν πια το αντιλαμβάνεται ο έγκλειστος ποιητής, είναι αργά γιατί ο εγκλεισμός έχει πια συντελεστεί και δεν αλλάζει η κατάσταση. Τώρα έχοντας συναίσθηση αυτής της κατάστασης, υποφέρει και ζει σε μια διαρκή απελπισία (‘’Και κάθομαι και απελπίζομαι [...] αυτή η τύχη’’). Στο ποίημα δεν φαίνεται να επιδιώκει ο ποιητής τον απεγκλωβισμό του ούτε όμως να συμβιβάζεται με αυτήν την κατάσταση, γι' αυτό και θρηνολογεί.